اگر به وبگردی علاقه داشته باشید و یا روزنامهخوان باشید، شاید روزانه صدها خط متن فارسی را مرور کنید. بنابراین اولین مواجههی شما نظم در مسایل صحیح نگارشی و تایپ متون است. اگر هم نویسنده باشید، لازم است برای بازخورد و ارائهی بهتر مطلبتان، قواعد نگارشی را رعایت کنید.
املای صحیح کلمات:
شاید مهمترین موضوع در تایپ فارسی، رعایت املای صحیح کلمات است. چه غلط املایی و چه اشتباه تایپی. بنابراین هر متنی باید حداقل یک بار با دقت بازخوانی شود. نویسندهای که به متن خود احترام نگذارد، نباید انتظار داشته باشد تا مخاطبش ارزش چندانی برای نوشتهی او قائل شود.
رعایت قواعد و قوانین تایپ فارسی:
- فاصلهی مجازی (نیمفاصله)؛
به این کلمه توجه کنید: "می شود"، آنرا با این کلمه مقایسه کنید: "میشود". میدانم که متوجه تفاوت آن دو شدهاید. بله، بین "ی" و "شود" در کلمه دوم، فاصلهی کمتری نسبت به کلمهی اول مشاهده میشود.
این، دقیقا معنای "نیمفاصله" است.
یادم هست که در گذشته، زمانی که ماشینهای تایپ، مصرف فوقالعادهای داشتند، به دلیل نبود این امکان، این کلمه (و کلماتی شبیه آن)، بدین صورت نوشته میشد: "میشود" و یا همان حالت اول: "می شود".
اما به لطف پیدایش کامپیوترها و فارسیسازهای ویندوز، "نیمفاصله" نیز وارد تایپ فارسی شد.
چطور نیمفاصله ایجاد کنیم؟
خیلی راحت است، برای ایجاد نیمفاصله، هر کجا که باید کلید Space را برای ایجاد فاصله بزنید، کلید Shift را قبل از زدن Space، پایین نگه دارید و در همان حالت، کلید Space را بزنید. یا به عبارت دیگر،
"برای ایجاد نیمفاصله، از کلیدهای ترکیبی Shift + Space استفاده کنید".
اگر از ویندوزی استفاده میکنید که هیچ فارسیسازی روی آن نصب نیست، به احتمال زیاد، از این امکان بیبهرهاید. بنابراین نرمافزار TrayLayout را به شما پیشنهاد میکنم. که لینک دانلود آن در ادامه خواهد آمد.
شاید این نکته در نگاه اول خیلی مهم به نظر نرسد، اما برای اینکه بیشتر متوجه شوید، به جملات زیر توجه کنید:
دست کـه زیاد شد، کـار، سبک می
شود. اگر به من باشد باید دور همه
ی کـارهای اضــافی را خـط کشید.
مشکلاتی از این نوع، در یک مقاله مهم، جداً در خواننده، حسی نه چندان خوب ایجاد میکند و باعث میشود تأثیر مطلب از بین برود!
اگر در جایی که نیمفاصله لازم است، از فاصله استفاده کنید، کلمهی مورد نظر برای واژهپرداز، دو کلمه به حساب میآید. اما اگر از نیمفاصله استفاده شود، این کلمات، دقیقا یک کلمه محسوب میشوند و حتی اگر واژهپرداز مجبور باشد قسمتی از متن را در خط دیگری قرار دهد، هرگز بین این دو، فاصله نمیاندازد بلکه هر دو را به خط پایین منتقل میکند.
البته جدا از نکات بالا، استفاده از نیمفاصله، زیبایی خاصی به متن میدهد که هرگز در فاصلهی معمولی، قابل مشاهده نیست.
برخی دیگر از نمونههای نیمفاصله:
---- جمله ها -----» جملهها (درست)
---- ویران گر -----» ویرانگر (درست)
---- پیش فرض ----» پیشفرض (درست)
---- چهره نما ----» چهرهنما (درست)
---- آن ها، آنها ----» آنها (درست)
---- نوشته ایم ----» نوشتهایم (درست)
باید متوجه شده باشید که کاربرد نیمفاصله در چه کلماتی است. البته با کمی تمرین، متوجه خواهید شد که چه کلماتی نیاز به نیمفاصله دارند.
برای دانلود نرمافزار بسیار کمحجم TrayLayout روی لینک روبرو کلیک کنید. نرم افزار ویرایش و نیمفاصله
- فاصلهی علائم با کلمات؛
استفاده از علامتها، در متن، بسیار لازم است. اما اگر یک نویسنده، در کاربرد و قواعد استفاده از علائم دقت نکند، هم به ظاهر، و هم به مفهوم مطلب، زیان وارد میکند.
بخش عمدهی علائم به کار رفته در زبان فارسی، که در کیبوردها نیز تعبیه شده، به همراه کلیدهای ترکیبی برای نوشتن آنها، در زیر آمده است:
() (پرانتزها، Shift+0و Shift+9)
، (Shift+U)
: (Shift+;)
؛ (Shift+Y)
« » (Shift+G و Shift+F)
" (Shift+')
! (Shift+1)
به علاوه علائم واضحی چون: (؟%- + ...)
توجه: این کلیدها مخصوص زمانی است که نرمافزار نیمفاصله را فعال کرده باشید، اما یافتن معادل آنها در دیگر حالات، کار سادهایست، کلید Shift را پایین نگه دارید و همهی کلیدها را یکی یکی بزنید تا جای همهی علائم لو برود!
اما نکته مهم، طریقهی به کار بردن این علائم در تایپ فارسی است.
ما قصد نداریم توضیح دهیم که مثلا در کجای جمله باید از گیومه و یا علامت تعجب استفاده کرد، اینها به نویسندهی مقاله و متن مربوط میشود. ما قرار است توضیح دهیم که فاصله و طرز قرارگیری این علائم در تایپ کردن چگونه است.
قاعدهی کلی در استفاده از این علائم، در تایپ فارسی، به این صورت است که:
"بین هر علامت و کلمهی قبلی، هیچ فاصلهای نباید زده شود، اما بین هر علامت و کلمهی بعدی، حتما یک فاصله نیاز است"
به طور مثال، به این جمله توجه کنید:
"علی گفت : من ، میخواهم نویسنده شوم ." آنرا با جملهی بعدی مقایسه کنید:
"علی گفت: من، میخواهم نویسنده شوم."
فکر میکنم متوجه شدید که بین "گفت" و ":" در جملهی اول فاصله وجود دارد، اما در جملهی دوم (که صحیح است)، هیچ فاصلهای وجود ندارد. این تفاوتها در کاربرد "،" (ویرگول) و "." (نقطه) نیز دیده میشود.
اما در این قاعده، بعضی از علائم و در بعضی شرایط، استثناء هستند.
مثلا شما در تایپ من میبینید که قبل از پرانتز اول در خطهای بالا، فاصله زدهام و بعد از آن فاصلهای مشاهده نمیشود. به این جمله توجه کنید:
"شما هم اکنون قواعد تایپ فارسی (زبان رسمی ایران) را میخوانید"
بنابراین هر دو علامت پرانتز باید به عبارت درون خودش بچسبد و فاصلهای نداشته باشد؛ اما باید از عبارات خارج از پرانتز فاصله بگیرد. علائم دیگر نقل قول مثل « »، " " و ' '، دقیقا مثل پرانتز باید انجام شود.
به فاصلهی بین علائم و کلمات قبل و بعد آنها در عبارات زیر دقت کنید:
«بهترین روش، تجربه است. قدر تجربه را بدانید!»
بگذریم...
کجا رفتی؟ چرا دیر کردی؟
نگو! واقعا؟
مرگ؛ زندگی دوباره
مسائل فرهنگی-هنری، از مباحث اصلی این جلسه است.
علامت درصد (%)، فاصلهای با عدد همراهش ندارد ولی در علائم جمع و تفریق و ...، قبل و بعد از علامت، فاصله بزنید:
20% + 40% = 60%
(البته این قاعده هم استثنائاتی دارد که در ادامه، طریقه تشخیص آنها را خواهیم گفت)
- استفاده از حرکات:
با اینکه به نظر میرسد استفاده از حرکات، در کلاس اول ابتدایی و یا در خط عربی، نیاز است، اما گاهی استفاده از حرکات، در متون فارسی به روانخوانی متن کمک بسیاری میکند. مخصوصا اگر شما در حال تایپ یک قطعه شعر باشید.
در کیبوردهای معمول، کلیدهای ترکیبی برای افزودن حرکت، به حروف، به صورت زیر است:
ــَـــ (فتحه) Shift+Z
ـــُــ (ضمّه) Shift+X
ـــِــ (کسره) Shift+C
ـــًــ (تنوین فحه) Shift+Q
ــّـــ (تشدید) Shift+A
و اما برای قرار دادن همزه، از کلیدهای ترکیبی زیر استفاده کنید:
أ (الف به همراه همزه در بالا) Shift+B
إ (الف به همراه همزه در پایین) Shift+N
ئ (همزه بر روی "ی") کلید M
ء (همزه در کنار حرف) Shift+M
بسیاری از کاربران، بیجهت اقدام به استفاده از فاصله در بین کلمات میکنند. به این کلمه دقت کنید: "کار گاه". این افراد معمولا با کلمات مرکبی که از دو جزء با معنی تشکیل شده است، مشکل دارند. باید دقت کنید که کلماتی از این قبیل، هرگز به فاصله نیازی ندارند، چرا که خود یک کلمه هستند و یک کلمهی مستقل، بین حروفش فاصله نیاز ندارد. پس در مثال بالا، "کارگاه" درست است. یکی از بدترین موارد اشتباه در کلمهی "تنها" است که اگر آنگونه عمل شود، به اشتباه نوشته خواهد شد: "تنها"!!!!
یکی دیگر از جاهایی که معمولا این اشتباه رخ میدهد، در مواقعی است که یک پسوند، قرار است به کلمهای اضافه شود که در حالت عادی، آخرین حرف آن به پسوند نمیچسبد. در این مواقع نیز نیازی به فاصله نیست. به این کلمه که به غلط نوشته شده توجه کنید: "شیر ها"، که باید بدون هرگونه فاصلهای و به صورت "شیرها" نوشته شود. البته از آنجا که نیمفاصله، فقط در مواقعی برعکس این حالت مؤثر است، اگر از نیمفاصله استفاده کنید، هیچ اتفاقی رخ نمیدهد.
- فاصله کم، ممنوع:
وقتی به بعضی افراد، "نیمفاصله" را متذکر میشوم، گاهی فکر میکنم ای کاش نمیگفتم. چرا که از فردای آن روز، مشاهده میشود که شخص، در اکثر کلماتی که باید بین آنها از فاصله استفاده شود، از نیمفاصله استفاده میکند. به طور مثال به این عبارت دقت کنید: "چراغمطالعه" یا "فاصلهمجازی" و... همانطور که مشاهده میکنید، در بین کلماتی که باید از فاصله استفاده شود، از نیمفاصله استفاده شده است. همانطور که استفادهی بجا از نیمفاصله، متن را بسیار زیبا میکند، استفادهی بیجا از آن نیز، باعث در هم رفتگی متن و رنجش خواننده میشود.
- نقطه، بعد از علائم:
معمولا در پایان جملات خاصی، در رعایت قواعد تایپ با مشکل مواجه میشویم. به این جمله توجه کنید: "شخصی داد زد: «مردم! برخیزید و یک قدم به جلو بیایید.»" طبق آنچه که میدانید، باید در پایان جمله از نقطه استفاده شود. اما اگر در جمله مذکور، در پایان جمله داخل گیومه نقطه بگذاریم و بعد، گیومه پایانی را تایپ کنیم، کمی به زیبایی جمله لطمه وارد میشود، بنابراین بگذارید ابتدا گیومهی پایانی را تایپ کنیم و بعد نقطه بگذاریم. یعنی اینگونه: "یک قدم به جلو بیایید»."
- کشش در کلمات:
اگر تا به حال یک قطعه شعر فارسی تایپ کرده باشید، نیاز داشتهاید که دو مصراع را از نظر طول، با هم مساوی کنید، اما به علت کمبود کلمات یک مصراع، چنین چیزی ممکن نیست. اما در تایپ فارسی، برای این مشکل نیز راه حلی تدبیر شده است. برای کشیدن یک حرف، میتوانید از کلیدهای ترکیبی Shift+- (شیفت + خط تیره) استفاده کنید. به این عبارت توجه کنید: "تـــــــــوانا بود هر که دانــــــــا بود". البته کاربرد این نکته تنها در تایپ شعرها نیست، در جاهای فراوانی کاربرد دارد، از جمله برای نوشتن حروف کوچک الفبا به آن نیاز خواهید داشت: "هـ، تـ"
نکات پایانی:
اینطور که من فهمیدم، هنوز مرجع کاملی برای تایپیستها در رعایت قواعد تایپ فارسی موجود نیست و هر روز کلماتی همچون "سیدی، دیویدی و..." وارد زبان ما میشوند و نیاز است که یک تایپیست توجیه شود که چگونه این کلمات را تایپ کند، بنابراین تا آن زمان، بر اساس قواعدی عمل نماییم که متن را زیباتر میکنند. به طور مثال شاید هنوز مرجعی اعلام نکرده باشد (و یا اصلا وجود نداشته باشد) که کلمهی "دیویدی" را باید با نیمفاصله تایپ کرد و یا با فاصلهی معمولی!
اما میتوانیم خودمان استنباط کنیم "در صورتی که با کلمات مختصر انگلیسی مانند AMD و... مواجه شدید و نیاز به تایپ فارسی آن داشتید، اگر با نیمفاصله تایپ کنید، زیباتر جلوه میکند".
با اینکه به نظر میرسد اعلام شده است به جای همزه بر روی حرف "ه"، از "ی" بعد از آن استفاده کنید، (یعنی به طور مثال: "خانهی ما" به جای "خانهء ما") اما نمیدانم چرا این قاعده هنوز بین تایپیستها رواج نیافته است. شاید بدین دلیل ایست که میگویند همانطور که ما از کسره در عبارت "کتاب ما" استفاده نمیشود، نیازی به استفاده از "ی" (همان کسره) در این موارد نیست، خواننده خودش خواهد فهمید. به هر حال، اگر شما قصد دارید از این قاعده پیروی کنید، فراموش نکنید که از "نیمفاصله" استفاده کنید.
یا زنگی زنگ، یا رومی روم! شاید برخی قواعد از نظر شما جالب نباشد و بخواهید با برخی از آنها در تایپهایتان مخالفت کنید. اما این نکته را هرگز از ذهنتان دور نکنید که در تمام متن تایپ شده، از همان قاعدهای که با خودتان قرار داد کردهاید استفاده کنید. این یکی از مهمترین نکاتی است که باید هرگز آن را فراموش نکنید. به طور مثال اگر میل ندارید به جای "کسره"، از "ی" استفاده کنید، در تمام متن این قاعده را رعایت کنید.
گوشیهای موبایل: در حال حاضر صفحهکلیدهای فارسی، گوشیهای موبایل هم، قابلیت نیمفاصله را دارند. گوشیهای اپل میتوانند از نرمافزار مداد استفاده کنند (با جستجو در اپ استور) و برای سیستمهای اندروید هم، فقط کافی است در گوگل جستجو کنید تا انواع صفحهکلیدهای مختلف را دریافت کنید.
نکته: تمامی میانبرهای مختلف در این یادداشت، با توجه به نرم افزار نیمفاصله تعریف شده است.
با آرزوی موفقیت
(این مطلب همراه با تغییرات مختصری از مقالهی حمیدرضا نیرومند برداشت شده است.)